Tôi - hà yết & nguyễn khai quốc

Trong không gian tĩnh lặng của buổi trưa hè tháng sáu, tôi nằm gối đầu lên cánh tay thon nhỏ của mẹ. Chiếc quạt Liên Xô chạy phành phạch như tiếng máy cày ngoài cánh đồng chẳng thể xua tan đi cái nắng sắc ngọt của mùa hạ vùng Bắc Bộ. Nằm trên võng đung đưa, tôi thấy cánh tay mẹ như chưa bao giờ ê mỏi, mẹ cất lời nỉ non: “À á à ời, à á à ơi Cái cò đi đón cơn mưa Tối tăm mặt mũi ai đưa cò về Cò về thăm quán cùng quê Thăm cha thăm mẹ, cò về thăm anh” Mẹ tôi trở về nơi làng quê yêu dấu sau gần hai mươi năm bôn ba ngoài cuộc sống với niềm vui khôn xiết là đón chào một đứa trẻ sắp ra đời, đó là tôi. Mẹ con tôi đùm bọc nhau dưới túp nhà tranh mái lá đơn sơ, trước sân là gốc bưởi già cỗi mà mẹ kể ông bà tôi đã trồng nó từ rất lâu. Cây to lắm! Nó trùm bóng mát, che chở cho cuộc sống của hai mẹ con tôi. Ấy cũng là nơi những trò chơi con trẻ diễn ra trong sự chứng kiến một cách tò mò và đầy mê hoặc của đứa bé như tôi… Nhà bác tôi ở đằng sau túp tranh vách đất của hai mẹ con tôi cùng với cái quán cóc của anh chị con bác ở bên cạnh cũng được bóng cây bưởi cũng trùm sang nửa mái nhà. Xung quanh tôi là những vườn cây, ao cá và cả những xóm giềng thân thuộc, những con người hết đỗi chất phác và hết mực yêu thương lẫn nhau. Tôi chẳng thể nhớ trong đầu tôi từ khi nào tôi nghe được mọi người gọi làng tôi là làng Nội, bác tôi kể rằng ngày xưa vùng này vua chúa về đây lạnh nạn thì khu vực làng tôi ấy là cho quan nội thần và các hầu cận vua ở nên mới gọi là Nội, xung quanh còn có các làng Chúa, làng Vế, làng Sâm, lại còn có những nơi gọi là Mã Xa, Mã Cả, Đường Giáng cũng từ cái tích ấy mà ra. Làng tôi thật là to, và nó cũng thật là rộng. Bọn trẻ con chúng tôi đi có cả ngày trời cùng chắc cũng chỉ ghé được một nửa các nhà trong làng tôi ấy thôi. Anh hàng xóm cạnh nhà tôi tên Huỳnh lớn hơn tôi bốn tuổi kể cho tụi nhóc chúng tôi rằng: “Làng mình to nhất xã đấy. Hôm nào tao dẫn bọn bay đi mấy ngày cho biết. Đứa nào muốn đi thì tao đi xe đạp chở từng đứa đi một nhưng mỗi đứa phải cho tao hai trăm tao mới dắt đi.” Tôi về xin mẹ hai trăm đồng nói dối để đi mua kẹo vừng, và hôm sau ấy tôi được anh ấy dẫn đi. Đường ngoài xóm thì đá lộc khộc. Đầu làng, trong xóm thì đường đất còn hằn vết chân lội bùn đã cứng lại sau mấy ngày trời mưa. Anh ấy người nhoai nhoai như con nhái bén trên chiếc khung xe đạp nữ, cố rướn về đằng trước rồi giới thiệu cho tôi nào là trên đồng, dưới chợ, Ngõ Trước, Ngõ Đông, Ngõ Nai, miếu Đậu, ao Cốc, chùa làng, đình làng… Cũng may là tôi còm nhom nên hai trăm của tôi cho anh cũng gọi là hời. Anh còn kể cho tôi rằng: “Mình là thôn Đồng Thái, có chợ, có đường, có trường học, là trung tâm của cái xã Cộng Hòa này, bọn làng khác đi học chả đứa nào dám thụi mình đâu.” Trẻ con trong xóm, một lũ một lĩ đứa nào cũng chạc chạc tuổi tôi, cứ đi theo anh Huỳnh là cảm thấy yên tâm lắm, chẳng sợ gì cả. Thằng Đụn, thực ra tôi cũng chẳng biết tên thật của nó, bọn trẻ con xóm tôi quen gọi thế rồi, lên lớp cô có gọi tên nó thì cũng chỉ biết là thằng Đụn, hôm trước bị một thằng ở xóm trong làng bắt nạt, cô giáo bắt phạt nó, xong bọn tôi về kể cho anh Huỳnh, hôm sau nó bị anh Huỳnh đấm cho mấy thụi, từ bấy là bọn nó sợ bọn trẻ con xóm tôi lắm, cứ hễ nhắc đến mấy thằng nhóc ở chợ Nội là bọn nó là e dè. Xóm tôi là xóm ngoài chợ, mẹ kể là xóm Thái Học, xóm trên là Trên Đồng, ấy nên khi hợp lại làm tổ sản xuất hợp tác xã thì gọi chung là Đội Đồng Thái, quen gọi là thôn Đồng Thái. Mẹ tôi làm công tác phụ nữ, cựu chiến binh nên tôi cũng thuộc cái dạng nổi tiếng trong làng, cơ mà chỉ cái tội là còi. Đi đâu ai cũng gọi là Đông Ngà, hai chữ chứ không gọi một chữ là Ngà như những đứa trẻ con trong làng. Xóm tôi thằng nào cũng có biệt danh riêng, ấy chỉ riêng tôi là chẳng có tên gọi ở nhà. Thằng Tuấn Anh con ông Hoan thì gọi là Thoát, lúc nhỏ xíu ấy thì gọi nó là Tồ, mấy đứa em nó toàn gọi là anh Tuấn Tồ, chắc cũng tại cái vẻ ngờ nghệch của nó. Chị ruột nó xinh xắn lắm mà cũng bị gọi là Tẹt. Xóm tôi vẫn có bài hát rằng: “Tuấn tồ chị Tẹt, Tuấn ăn bù lẹt, Tuẩn ỉa ra giun, Tuấn đùn ra ghế, Tuấn bế người yêu”. Cứ đọc xong cái bài ca ấy là bọn trẻ chúng tôi lại lăn ra cười hả hê với nhau khoái chí lắm, nó thì mặt cứ xị ra như ngậm hạt thị vậy. Có lần nó xửng cồ lên với bọn chúng tôi vì bị trêu xong rồi lại tiếp tục bị trêu cho đến phát khóc, về mách mẹ. Nhưng nó dễ tính mà lại hám chơi nên cuộc đi chơi nào của chúng tôi cũng đều có nó. Em con chú với thằng Tuấn Anh là chị em cái Thủy con nhà Ban, Lụa cạnh nhà tôi này. Nhà nó cách đường là cái máng, đi vào nhà nó thật là khó khăn khi chỉ có hai thanh bê tông bắc qua máng bập bềnh, bập bềnh. Bố mẹ nó toàn phải vác xe đạp qua hai thanh bê tông dày dừng mươi phân, rộng có chừng hai mươi phân mỗi tấm. Chả biết lý do sao mà người lớn cứ gọi bố bọn nó là Toét, nên chúng tôi cũng gọi luôn chúng nó là Toét. Nhà nó thì cũng như bao nhà nông dân khác, lợn gà cám bã sáng sớm chiều hôm, mùa vụ thì tối mắt tối mũi, có mỗi thằng em trai được chiều chuộng thì ngô ngố, hiền hiền toàn bị bọn trẻ con bắt nạt. Nhưng trong các trò chơi thì chị em nó lại là thành phần không thể thiếu cũng là vì khu vực nhà nó là địa điểm lý tưởng cho bọn nhóc quậy phá. Cạnh nhà tôi nữa còn là thằng Tám, con chú Tá, mẹ nó cũng là chị em với hai nhà kia luôn. Nó chẳng thấp bé gì với ai đâu nhưng mọi người ai cũng gọi là Tám Lùn, khi ấy nhà nó con một, hai chị gái nó đảm đương hết việc nhà nên cũng là một thành phần không bao giờ vắng mặt trong các trò nghịch ngợm. Cạnh nhà nó là anh em thằng Đụn, nhà đông anh em, sống khổ sở đói khát, thấy tội cho bọn nó lắm nhưng ai cũng nghèo chả biết phải làm gì, chị lớn và anh lớn bọn nó nghỉ học sớm đi làm thợ ở xa cũng chẳng đủ giải cái cơn đói ấy của nhà chúng nó. Có những khi, cám bọc ngô rồi hấp trên vung xoong cơm nhỏ xíu bọn nó cũng chia bốn, chia lăm, nào là mẹ, nào là bố, rồi anh rồi em, cả thảy cũng đã là sáu người rồi. Anh lớn nhà nó gọi là Cu, anh thứ hai gọi là Lác, tiếp nữa là Xí, thằng Đụn và Kịn là em út. Còn có cả thằng Tự con nhà chú Phụng thịt lợn, thằng Việt Hít con nhà chú Mạnh nữa, mấy chị em nhà cái Linh, cái Bích, và anh em anh Huỳnh cạnh nhà tôi ấy, hết thảy ra cũng được hơn chục đứa, còn chưa kể loanh quanh cũng dăm bảy đứa thỉnh thoảng kết giao với bọn tôi nữa. Dong duổi nhau từ đầu làng đến cuối chợ, xóm chúng tôi nổi tiếng nghịch ngợm nhất do phần vì đông trẻ, phần vì nhiều chỗ chơi, cũng phần nữa là nhiều nhà con một nên được chiều chuộng hơn, suốt ngày cả xóm long nhong ngoài đường. Nhà thằng Đụn thì mấy anh em thay nhau nấu cơm, cám bã nên cũng góp được ít nhất hai người chơi cùng. Trong thôn tôi, trẻ con bọn tôi thì đông hơn nữa, cái loạt tuổi tôi với trên tôi một tuổi thì chắc cũng phải nửa trăm đứa, trên bọn tôi thì cũng hai ba chục người. Nhà bọn nó nghèo, lại phải lo lợn gà cám bã, đến mùa vụ thì còn đồng áng, phần vì xóm rộng nên cũng chỉ được có vài đứa trẻ con chơi với nhau. Mà hầu hết là những đứa nhà cạnh tôi, bố mẹ nó buôn bán ở chợ, làm ăn cũng gọi là đỡ nghèo hơn những đứa khác. Nên cái xóm nhỏ xíu giữa chợ bọn tôi là bọn nghịch ngợm, đầu trò nhất. Nhưng tôi lại được mọi người khen là ngoan nhất làng. Trong xóm có khoảng trăm hộ gia đình thì có nhà nào tôi không biết đâu. Đầu làng là ngõ ông Giáng, cuối làng là nhà Thị, nhà Chấn, giữa làng có ngõ ông Liệt, dốc Trạm Xá… Xóm chợ nhưng lèo tèo vài hàng quán, mấy bà bán tạp phẩm có cụ Nhang, bà Nhất, bà Quế. Bọn chúng tôi thì hay mua hàng của bà Quế hơn cả do bà luôn bán mùa gì thức ấy mà lại rẻ hơn cả. Từ trên đồng xuống dưới chợ, lác đác mấy nhà lợp ngói đỏ, đất nung đã bạc màu vì nắng mưa, còn lại là nhà vách đất lợp dạ. Cây cối trong xóm um tùm, vườn tược chả có rào, dậu gì cả nên chúng tôi tha hồ chơi bời. Dọc đường lại có cái mương nước, người lớn xóm tôi gọi là máng nước đổ ải cho làng tôi và làng dưới. Nhà tôi ở phía đối diện cái máng nước ấy, mà phần nhiều là hàng xóm tôi cũng ở phía bên nhà tôi, bên kia nối nhau liên tiếp toàn là ao chuông, đằng sau là cánh đồng và một cái nhà trẻ. Đi hết cái cánh đồng ấy là con sông. Thằng Xí anh thằng Đụn kể với bọn tôi là nó có bác ở ngoài sông ấy. Có lần nó dắt bọn tôi ra đấy, bác nó bảo đấy là sông xã người ta đào thôi, sông to thì phải qua con đê kia cơ. Chúng tôi nhìn theo hướng chỉ tay của bác ấy, có một bức tường bằng đất, mọc đầy cỏ lấp ló là rặng tre cao vút ở phía xa xa, bức tường ấy tôi khoe với mấy đứa trong xóm chưa đi bao giờ là nó cao cỡ hai cái nhà tôi. Tò mò nhưng bọn tôi chả đứa nào dám ra đấy, phần vì xa, phần vì sợ bọn trẻ con ở làng khác đánh và nghe đồn ở ngoài ấy có Tiêm la. Đầu làng tôi có gốc đa già và trạm bơm nước to đùng, người lớn dọa bọn chúng tôi là ở đấy buổi trưa có ma mà phải đi qua nghĩa địa nên chẳng bao giờ bọn tôi lên đến đấy. Khu vui chơi của bọn trẻ con chúng tôi là các nếp nhà tranh, vườn cây, ngõ dốc của các nhà xóm chợ chúng tôi. Ai cũng nghèo, ai cũng khổ nên chẳng ai ghét bọn trẻ con chúng tôi, ai cũng cho chơi, ai cũng cho leo trèo nghịch ngợm… Xóm tuy nghèo nhưng mọi người hòa thuận, quấn quýt lắm. Trong xóm chỉ mấy nhà có vô tuyến thôi nên lúc nào mấy nhà ấy cũng kín đặc người, đến khuya thì ai lại về nhà nấy. Bình minh ló rạng, mọi người lại hối hả ra đồng nom lúa, bọn trẻ con thì sắp hết nghỉ hè, đứa nào đứa ấy tận dụng khoảng thời gian tối đa để chơi nốt những ngày hè cuối cùng năm ấy. *** Thơ đề: Mẹ ru con “Cái cò đi đón cơn mưa Tối tăm mù mịt ai đưa cò về Cò về thăm quán cùng quê Thăm cha thăm mẹ cò về thăm anh” Đong đưa tiếng hát nhà tranh Kẽo cà kẽo kẹt năm canh mẹ ngồi Đèn dầu nóng đỏ mồ hôi Một tay phe phẩy những lời ru con Tay kia ẵm cục máu tròn Ê a mấy tiếng nỉ non ơi à … Trên trời lấp lánh sao xa Sáng như đôi mắt ông bà dõi theo Đường làng đêm tối vắng teo Đây thôn xóm nhỏ trăng treo ngoài đồng Ruộng chiêm nước ngập mênh mông Tiếng ai nổ máy đêm không giấc tròn Cò ơi có lấy măng non Mà sao lặn lội đàn con ngóng chờ Ếch kêu ồm ộp đầu bờ Nhà bị cày nát biết giờ ở đâu Có ông lão vác cần câu Hông đeo giỏ cá, trên đầu mũ nan Đi qua ao cá ven làng Đôi chân bước vội qua hàng tre cao Gió đông khẽ thổi rì rào La đà mặt nước cánh đào lướt trôi Cún con nhấp nhổm đứng ngồi Nhà bên mổ lợn chờ vài miếng xương. Tiếng xe lọc cọc ngoài đường Đầu không chiếc nón tóc sương đồi mồi Thúng rau hai nửa chia đôi Nửa rau cải bẹ, nửa nhồi rau lang … Chợ phiên tấp nập xóm làng Trẻ con dậy sớm ngồi hàng bún riêu Vài đứa thôi, cũng chẳng nhiều Loanh quanh góc chợ toàn điều hay ho Góc đông là tiệm hàn gò Ngoài sân quang gánh, giá vo, chiếu mành Góc tây củ quả rau hành Có cô hàng xén đỏ xanh chỉ màu Góc nam cá thịt bò trâu Đen đen nền đất nâu nâu vũng bùn Phía bắc quần thụng áo thun Thiên đường màu sắc, phập phùng gió bay Một vòng quanh chợ nửa ngày Chợ đông rã đám, sân đầy cỏ rau … Nắng lên mặt nước ngả màu Sắc xanh nay đã vàng nâu sắc trời Cái ngõ nhỏ chỗ vui chơi Tiếng khăng, tiếng đáo, nụ cười ấu thơ Xóm nghèo nhưng chẳng nhuốc nhơ Dăm ba bảy hộ một bờ ao chung Giữa xóm Huỳnh lớn lạnh lùng Thói quen khó bỏ là dùng tay chân Bạn bè Huỳnh lớn xa gần Đi qua xóm ấy đôi chân bước chùn Cạnh nhà là Tuấn Anh lùn Ba hoa nhất xóm, cũng trùm đầu têu Tôi thì còi nhỏ lều khều Gấc, bi, nịt, đáo bao điều cùng nhau Hai đứa chắng thích càu nhàu Đánh nhau một trân thật đau rồi hòa Có nhà cô Thảo cạnh nhà Con tên là Tám, cũng là cô Anh Làm em nên được dỗ dành Biết làm diều sáo, lại rành trèo cây Bên tôi sớm tối đêm ngày Quậy tung xóm nhỏ, bố hay đánh đòn Nhà bên năm đứa lon ton Đếm đi đếm lại vẫn còn chị hai Đứa quần đụp, thằng vá vai Mẹ đong chén gạo thêm vài hạt ngô Cơm chưa chín bắp chưa khô Ba thằng em út vội vồ nhau ăn Chị hai chẳng nói chẳng rằng Hai anh lớn đói cằn nhằn húp canh Cơm thêm ít muối ngon lành Canh không mắm mỡ vẫn thành món ngon Hai vợ chồng sáu đứa con Đếm chân mẹ mới an lòng đặt lưng Đông con nhiều ruộng cũng mừng Tủi vì một nỗi chưa từng bữa no Anh đầu nhỏ nhắn gày gò Anh ba mắt cận hay lo chuyện nhà Thằng tư cám bã lợn gà Thằng năm trốn học là cà suốt hôm Thằng út cũng biết thổi cơm Bé nhưng chăm chỉ nghĩ hơn mọi người Xóm nghèo nên ít kẻ lười Nhà Ban hai đứa cũng người siêng năng Chị cả nhà ấy ai bằng Lo toan cơm nước, lại chăm ruộng đồng Em Tuân, chị Thủy nom trông Mải chơi chị để em mông đầy bùn Xóm có thằng Sĩ tính cùn Bày trò nghịch dại, người lùn thiệt thân Trêu ong bị đốt vài lần Tròng bạn té ngã gãy chân vỡ đầu Bên nhà có một cây dâu Là nhà bà Cát giãi dầu nắng mưa Cháu hư bà đánh cho chừa Thằng Tùng, thằng Việt te tua mấy lần Trước nhà là một cái sân Quanh năm bị nhốt thò chân ra ngoài Nhà tôi có một chiếc đài Ngày mang cho nó ghé tai nghe cùng Thằng Tùng rám nắng da hung Bố mẹ đi vắng, ở chung với bà Tính tôi rất thích la cà Trưa sang nằm ngủ mấy nhà xung quanh Nhà thằng Tùng đến thằng Anh Phản to, chiếu rộng, cửa mành phẳng phiu Trước nhà quán nhỏ liêu xiêu Lốp xăm vành đũa lại nhiều bi viên Nhà sinh ba chị em hiền Chị Linh là cả, Bích liền thứ hai Nhà hai con gái thở dài Sinh thêm Minh béo giống hai chị đầu Cha mẹ lại thêm phiền sầu Tám năm mới được thằng đầu tên Lam Chị Linh lam lũ đầu đàn Bích thì chịu khó siêng làm nông gia Minh còn bé quá ê a Chị Linh cắp nách ngân nga ru hời Chim khôn cao vút bầu trời Cá khôn cá lặn biển khơi sóng hờn Vườn cam cỏ mọc xanh rờn Sâu trong ngõ lội chí hơn bao người Thấy tôi sang rủ đi chơi Dở dang trang sách miệng cười không đi Ấy là em út anh Huy (Huỳnh) Tên Huyền nên cũng ly kỳ như tên Người con con tính hiền hiền Nhỏ thì dai khóc thật phiền chị hai Lớn thì chăm chỉ vở bài Lo toan cơm nước chăm hai chuồng gà Sáng thịt lợn, chiều việc nhà Hiên cao, sân rộng, sạch ba mảnh vườn Bàn mổ sạch sẽ tinh tươm Dao bầu sáng loáng, róc sườn xẻ vai Cờ vua cũng đáng anh tài Ấy tên là Tự cây hài xóm tôi Nấu nồi cám lợn cơm ôi Bèo rau lẫn lộn bày mời heo ăn Sớm mai khênh lợn lên nằm Dội thau nước mát dùng khăn lau người Chăm lo chu đáo lợn cười Móc hàm treo giá thịt tươi đỏ hồng Chăm lo cơm nước ruộng đồng Quản chi vất vả những dòng mồ hôi Có thằng cu Quyết ham chơi Mẹ cha lo lắng một thời nhốt con Bọn trẻ nghịch ngợm lon ton Giàn nho xanh chát khen ngon nó cười Dọa rằng chúng mày cứ chơi Tao về mách bố lũ lười trộm nho Tổ ong bò vẽ o o Sĩ lùn chòng ghẹo đốt cho hả lòng Thằng Quyết chạy ở nhà trong Chạy đâu cho hết đàn ong trong nhà Từ bấy xin mẹ xin cha Xong xuôi cám bã lợn gà mới chơi Đàn trẻ xóm nhỏ đủ người Làng trên khu dưới khóc cười kêu la Mỗi ngày ghé đến một nhà Hỏi thăm cây bưởi, cây na, cây hồng Nhà ai có đám trầu không Cau cao dừa thẳng nom trông kỹ càng Có nhà mới chuyển về làng Nhà to nhất xóm đàng hoàng năm gian Tôi đây mới đến hỏi han Tên gọi là Tấn ở làng bên qua Có thằng em nhỏ lê la Ẵm tay Tấn bảo nó là “Hải điên” Tấn thì vốn tính hòa hiền Thông minh, lanh lợi lại siêng việc nhà Tôi, Anh với Tấn bộ ba Phá thuyền phá đảo xông pha tuyến đầu Qua ngày qua tháng cùng nhau Bao nhiêu sương gió giãi dầu làng quê … Xa xa có một triền đê Con sông uốn lượn đổ về nơi đâu Trời cao mây trắng nhuộm đầu Đất cằn phủ áo phai màu xanh tươi Hàng tre canh giữ đất trời Mạ non mơn mởn những lời gió reo Thời gian thấm thoắt trôi vèo Én bay phương bắc trông theo cánh diều Mái nhà lụp xụp liêu xiêu Cá tung tăng lượn buổi chiều đón mưa Cánh cò tránh kịp cơn trưa Đàn con ríu rít vẫn chờ miếng ăn Chẳng có chiếu, cũng không chăn Cành khô rễ mục cò đan tổ mềm Cò con nằm ấm ngủ êm Mái nhà ấm áp mẹ hiền chở che Đã qua rồi những ngày hè Thu sang man mác mắt nhòe cay cay Mặt trời lấp ló rặng cây Tiếng ve rã đám những ngày hoan ca