Bản Thảo Bằng Đá

Salamanca là một trong những thành phố được các vị Vua Thiên Chúa giáo trao tặng cho con trai, Thái tử Juan, như một món quà hồi môn nhân dịp Thái tử cưới Công chúa Margarita của Áo. Để trao quà tặng đó, họ phải tách thành phố và thị trấn ra khỏi Vương triều và nhập vào tài sản cá nhân của Thái tử. Như vậy, Thái tử Juan, lúc đó mới mười chín tuổi, đã trở thành người thừa kế không chỉ của Asturias và Gerona, mà còn là ông chủ của Alcaraz, Almazan, Baeza, Caceres, Ecija, Logrono, Loja, Oviedo, Toro, Trujillo, Ưbeda và rõ ràng Salamanca cũng nằm trong những thành phố và thị trấn trên. Tổng thể những lãnh địa đó đều thuộc thẩm quyền quản lý của Thái tử và đồng thời cũng nằm trong kế hoạch đào tạo Ngài trở thành quốc vương trong tương lai. Được thầy dạy Diego de Deza khuyến khích, Thái tử Juan luôn chăm lo theo dõi cho Salamanca, cũng như luôn giữ gìn uy tín và những đặc ân của Học viện Nghiên cứu nổi tiếng ở đó với mục đích không một ai có thể cướp đi những tiện ích trên. Từ triều đình nhỏ của mình ở Almazan, Thái tử đã một số lần phải làm trung gian hoà giải giữa Hội đồng thành phố và trường Đại học về những vụ lộn xộn do sinh viên thường xuyên gây ra. Thái tử cũng đã bày tỏ bằng văn bản sự lo ngại về tình trạng đường phố bẩn thỉu, như cảnh đàn lợn đi lại tự do và nền đường không được xây lát. Và Hội đồng thành phố vẫn thiếu câu trả lời trước việc vài tháng trước, Thái tử đã ra lệnh dọn dẹp chỉnh tề và lát một số đường phố với kinh phí do người dân đóng góp trực tiếp. Điều này không được đánh giá tốt lành gì vì có rất nhiều người bị ảnh hưởng, trong số đó có cả thành viên Hội đồng Nhà thờ, những người có nhiều nhà ở những khu vực khác nhau trong thành phố. Tiếp theo, vấn đề nhà chứa đã gây ra một số mâu thuẫn và rất nhiều người không hài lòng. Hình như, theo đề nghị của Giám mục, Thái tử Juan đã ra lệnh đóng cửa những nhà chứa ở gần trường học và tập trung gái mại dâm vào một nhà chứa lớn ở ngoại vi tường bao thành phố. Lúc đầu, Thái tử cho phép quan xạ thủ Garcia de Albarrategui, thuộc quân đội hoàng gia, xây dựng và quản lý nhà chứa đó, nhưng Hội đồng thành phố không nhất trí và đã trình đon khiếu nại lên các vị Vua. Trước tình thế rõ ràng nghiêm trọng của Salamanca, các vị Vua đã ra sắc chỉ đưa nhà chứa ra đấu giá cho ai trúng thầu cao nhất, với điều kiện bắt buộc phải bồi thường mười nghìn đồng bạc kẽm cho những chỉ phí do Garcia de Albarrategui đã bỏ ra và phải đóng lợi tức mười lăm nghìn đồng hằng năm cho Hội đồng thành phố. Điều này dẫn đến việc đóng cửa các nhà chứa ở trung tâm thành phố và sự lụn bại của những kẻ, bằng cách này hay cách khác đã kiếm sống qua thú vui của người khác. Chỉ trong vòng một đêm, có đến hơn một trăm kẻ lang thang, côn đồ, trùm đĩ điếm đã mất nguồn kiếm sống. Nhưng họ không phải là những người duy nhất bị ảnh hưởng do việc xây dựng nhà chứa mới. Công trình đó được xây dựng ở ngoại vi thành phố, phía bên kia cầu, tại một địa điểm được gọi là Thợ gốm, nơi thường tổ chức hội chợ và không xa nghĩa trang của người Do Thái là mấy. Đây là sự xúc phạm nghiêm trọng đối với tất cả những người vừa mới cải đạo, do sắc lệnh trục xuất, họ phải sống chui lủi trong thành phố. Một số người cho rằng Thái tử đã cố ý chọn địa điểm đó. Không phải vô cớ mà người ta nói rằng sự thù hằn đối với người Do Thái, những người cải đạo và sự tàn ác của những kẻ cuồng tín, đã trở nên rất nổi tiếng ở Castilla. Thái tử rất chú trọng tới huyết thống trong sạch của những người hầu cận, điều kiện chủ yếu để được tham gia đoàn tháp tùng phục vụ phải là người theo đạo Thiên Chúa gốc. Thậm chí, người ta đồn với nhau rằng, đã có lần họ đẩy một trong những người hầu của Thái tử vào lửa thiêu do bị phát giác có họ hàng gần với người cải đạo. Thái tử được sinh ra vào năm 1478, đúng cái năm mà vua cha, nhờ có sắc lệnh của Giáo hoàng Sixto IV, đã lập ra Toà Thánh án Công giảo ở Castilla với mục đích truy lùng tội phạm chống lại niềm tin và nhất là chống lại những kẻ cải đạo nhưng vẫn bí mật thờ cúng đạo Do Thái. Thực ra, một trong những trò giải trí Thái tử thích nhất lúc còn nhỏ là trò chơi công tố viên và tội phạm với những đứa trẻ khác trong triều, về việc này, người ta đã kể nhiều chuyện hiếu kỳ. Trong một lần chơi, người gắp thăm gặp may đóng làm phạm nhân là một trong những người hầu của Thái tử, con trai đầu của Fernando Alvarez de Toledo Zapata, nguyên là người cải đạo, thư ký đầy quyền lực của các vị Vua. Ngay sau khi tuyên án, những trẻ đóng làm công tố viên đã lột trần phạm nhân để mang đi thiêu. Chúng sẽ thiêu sống đứa trẻ nếu như không được một người hầu lớn tuổi can thiệp. Ông ta đã phải đánh thức Nữ hoàng Isabel đang ngủ trưa. Trước tình thế nghiêm trọng của vấn đề, Nữ hoàng, chỉ mặc áo sơ mi và không kịp đi hài, lao vội xuống vườn sau đúng vào lúc đám trẻ đang dìu đứa bé lên giàn thiêu. Những đứa trẻ quá mải mê với trò chơi nên không biết Nữ hoàng đã đến bên cạnh. Bà Isabel nổi giận đến mức tiến tới nơi Thái tử đang đứng rồi bạt tai Thái tử trước mặt mọi người. Sau đó, bà ra lệnh giải phóng tù nhân và mang chúng đi bằng khăn che. Dù thế nào đi chăng nữa, Nữ hoàng không hề giấu giếm trong cách xử sự đối với một số trường hợp cải đạo. Tất cả mọi người trong thành phố đều biết và đây cũng là lý do nảy sinh rất nhiều điều bông đùa giễu cợt, rằng có lần, trường San Bartolomé muốn trục xuất một sinh viên gốc gác cải đạo do cậu này làm các đồng môn tức giận vì thái độ ngạo mạn của cậu ta, nhưng cậu ta lại cậy có ô dù quý tộc quyền thế nên không chịu ra đi. Nhà trường phải cầu cứu Nữ hoàng và ngay lập tức, họ nhận được câu trả lời với lệnh hãy ném cậu ta ra ngoài cửa sổ nếu cậu ta không chịu ra bằng cửa chính. Và thế là, cậu sinh viên đó phải ra khỏi trường. Với bản tính yếu đuối và tạng người ốm yếu, ý chí của Thái tử chỉ đủ hướng tới việc thoả mãn những sở thích bất thường và tạo ra đủ loại tội ác. Fernando de Rojas biết rất rõ điều đó vì đã được Giám mục Diego de Deza cho theo hầu lên Triều vài lần với mục đích để Rojas trở thành tấm gương và khích lệ học trò của mình. Nhưng tất cả đều vô ích. Không phải Thái tử là người ngu si hay mất trí; ngược lại, khả năng lý giải và hiểu biết của Ngài lúc đó cũng rất tốt, chỉ riêng việc đào tạo bài bản đã hơn rất nhiều so với bất kỳ ai cùng trang lứa. Nhưng bản chất độc đoán, tính khí thất thường và cách cư xử nhỏ nhen, trẻ con của Ngài đã gây ra nhiều thất vọng. Mặc dù vậy, Diego de Deza vẫn quý trọng Thái tử như con trai mình và luôn sẵn sàng tha thứ cho mọi hành động cũng như lời nói hỗn láo, trong đó có cả sở thích của Thái tử đối với nhà chứa. Mặt khác, Giám mục hy vọng với việc cưới công nương Margarita mới đây sẽ làm Thái tử bình tâm hơn một chút. Thật không may, trong những tháng gần đây, một số bệnh mãn tính của Thái tử Juan lại nặng hơn. Thực ra, việc Thái tử lâm bệnh đã tạo cơ hội cho Giám mục mời Ngài về thăm Salamanca và thành phố này được thể hiện lòng mến khách đối với Ngài. Sau kỳ nghỉ dưỡng ở trại Medina del Campo, Ngài Juan phải từ bỏ ý định đi cùng Vua cha tới Valencia de Alcantara, gần biên giới Bồ Đào Nha, để dự đám cưới của chị gái là Công chúa Isabel lấy Ngài Manuel I, Vua của Bồ Đào Nha sau sáu năm chịu cảnh goá bụa sau khi chia tay với hoàng tử Alfonso, con của vua trước. Chuyến đi bị hoãn vài lần để chờ sức khỏe Ngài Juan bình phục, nhưng ngày dự định đã đến gần và không thể trì hoãn thêm được nữa. Trong khi các vị Vua cha, các Công chúa và phần lớn triều thần tiến về hướng Valencia de Alcantara thì một nhóm nhỏ tháp tùng Hoàng tử và Phu nhân đến Salamanca, nơi Giám mục Deza có nhã ý đón tiếp một cách xứng đáng với tất cả sự trọng thị, ân cần, chu đáo trong dinh thự của Người. Đã gần một tuần nay, người ta biết tin Thái tử đến thăm và thành phố cũng đã chuẩn bị xong các công việc đón tiếp. Lẽ dĩ nhiên, điều Salamanca và Giám mục Deza chờ đợi trong chuyến thăm này là rất lớn. Mười năm đã qua kể từ chuyến thăm lần trước và không còn nghi ngờ gì là Giám mục muốn tận dụng bối cảnh chuyến thăm này để thuyết phục Thái tử ở lại thành phố thêm một thời gian nữa. Nếu tất cả sự việc tiến hành như dự định thì ai mà biết được có thể cuối cùng Thái tử cũng đồng ý chuyển triều đình nhỏ của mình về Salamanca. Bằng cách này, có thể thắt chặt hơn mối quan hệ giữa Vương triều và trường Đại học vào giây phút trọng đại như thời điểm ấy. Tất cả đều phụ thuộc vào tâm trạng của Thái tử trong những ngày sắp tới. Giám mục Deza đã chuẩn bị thành phần tham gia nghênh tiếp, gồm Hội đồng thành phố và Học viện Nghiên cứu, cũng như một số gia đình có thế lực nhất trong dân chúng. Theo Ngài, đó là lúc gác lại những giận dữ nhỏ nhoi, những sự cố tầm thường và phải hướng tới tương lai. Tất cả những điều họ làm vì lợi ích của Thái tử và đoàn tuỳ tùng ắt sẽ có lợi cho thành phố về sau. Thế nên, rất nhiều người trước đây biểu lộ thái độ ngờ vực với những sắc lệnh của Thái tử nay đã sẵn sàng lát đá, sửa đường một cách nhanh chóng với mục đích cải thiện chút ít bộ mặt và tình trạng vệ sinh của thành phố. Trong những tháng gần đây, người ta còn triển khai một hình thức cạnh tranh giữa các thành phố thuộc lãnh địa của Thái tử để xem thành phố nào được Ngài ưng ý nhất và lẽ dĩ nhiên sẽ có được sự bảo trợ hiệu quả nhất. Từ đó, thái độ cẩn trọng và hàng loạt nghi lễ trang trọng được chuẩn bị chu đáo để nghênh đón Thái tử, nhất là tại một thành phố được một số người coi là Atenas(1) của Tây Ban Nha vì đây là cái nôi mới của tri thức. Tất cả điều này đã lý giải cảnh náo nhiệt sôi động tại một số đường phố mà Rojas đi qua. Trong bất cứ trường hợp nào, đó là những vấn đề khác với những gì đang quay cuồng trong đầu anh. Từ khi cha Antonio nói về Pedro de Osma, anh không ngừng suy nghĩ về số phận hẩm hiu của ông ta. Anh cần đọc tác phẩm nổi tiếng của ông về xưng tội, không chỉ để soi sáng phần nào cái chết của cha Tomas, điều trong thâm tâm cha không muốn, mà còn vì những lý do riêng của cá nhân anh. Do có gốc gác từ người cải đạo, xưng tội luôn được anh chú ý đặc biệt. Nhưng điều anh quan tâm theo đuổi hơn cả là vấn đề xá tội. Cách đây không lâu, đã có một cuộc tranh luận về vấn đề này trong hội thảo ở trường San Bartolomé và anh nhận ra rằng quan điểm của anh có nguy cơ tiến gần tới tà giáo. Trong khi đang đi về hướng đường Serranos ở gần trường học, anh lại trăn trở suy nghĩ một vấn đề gai góc mà chưa cho kết quả, như bàn đạp của một guồng nước đang quay, cho hết xô nước này lại đến xô khác. Đường Serranos được gọi như vậy để tưởng nhớ những người đầu tiên đến đây từ vùng núi Asturias và Leon. Phần lớn đường này đều do thương nhân buôn bán tạp hoá và quần áo chiếm lĩnh. Sinh viên khi đến Salamanca đều tới phố này để mua sắm vật dụng cần thiết và sau đó bán lại những đồ đã dùng với giá rẻ trước khi rời đây. Vì vậy, đứng ở chỗ nào trên phố cũng đều có thể nhìn thấy cửa hàng giường chiếu, bàn ghế, rương hòm, giá sách nhỏ, lọ bình gốm, thảm, chăn đắp, cột cắm nến, ổ khoá, các loại quần áo và vật dụng riêng của cuộc sống sinh viền. Cuối cùng, anh dừng lại trước một cánh cửa. Đó là lối vào một cửa hàng mà cả giáo viên lẫn sinh viên đều thích chọn mua các bản thảo chép tay, tập tin chuyên đề và sách in ấn. Cửa hàng do Jacinto Lopez trông coi, ông ta sống với con gái ở tầng trên. Thực ra, trên đó là một cửa hàng khác, buôn bán toàn những tác phẩm cấm. Nếu ai đó ở Salamanca cần mua hay muốn bán một cuốn sách bị Toà Thánh cấm, không còn cách nào khác là phải tìm đến nơi ấy. Trong tình huống như vậy, chủ cửa hàng bảo cô con gái xuống trước cửa canh chừng trong khi ông ta đi vào một phòng nhỏ phía sau nhà để tìm hàng cấm. Theo kinh nghiệm, Rojas biết rằng không một cuốn sách nào mà chủ cửa hàng không có, tất cả tuỳ thuộc vào sự phóng tay trả giá của khách hàng. Và nếu như một người nào thật thà kêu ca giá đắt thì được trả lời bằng một câu bất biến: - Tôi đã quá mạo hiểm, như anh biết rõ đấy. Thực tế, bất kỳ người nào cũng hình dung được rằng nếu việc kinh doanh đó lọt vào tai Toà Thánh thì chủ nhân của nó sẽ không phải chờ lâu để bị kết án đẩy lên giàn thiêu ngay lập tức cùng tất cả hàng hoá, thế nhưng tới giờ vẫn chưa có ai tố cáo cửa hàng này. Một số người nghĩ rằng chủ cửa hàng có quan hệ với các công tố viên và họ làm ngơ với điều kiện thỉnh thoảng chủ nhân báo cho họ biết tên một số khách hàng, lẽ dĩ nhiên không phải tất cả, vì nếu thế sẽ phải đóng cửa kinh doanh. Thậm chí, người ta nói rằng một số công tố viên tham nhũng đã cung cấp sách cấm cho chủ cửa hàng để lấy phần trăm lợi nhuận nên đẩy giá sách lên cao. Theo lẽ thường tình, rõ ràng không một khách hàng nào có đầu óc tỉnh táo lại đi tố cáo; một số vì không muốn mất đi nguồn cung cấp duy nhất các tác phẩm cấm, còn số khác lại không muốn mạo hiểm dính líu tên mình vào vụ kiện tụng. Mặc dù có những lời đồn đại, đây không phải lần đầu Rojas vào nơi ấy. Những lần trước anh đến chỉ vì phải tìm những sách cấm ít nghiêm trọng hay không gây nguy hiểm. Cuối cùng, anh quyết định đẩy cửa vào. Như đã dự tính, giờ này vào buổi chiều không có ai trong cửa hàng. Đó là một không gian đầy ắp những bàn và kệ đựng toàn sách vở, tài liệu, bản thảo chép tay và sách in ấn nên rất khó có thể đi lại bên trong. Rojas rất thích hít bầu không khí có mùi mực in, giấy viết, mực màu vẽ tranh và nhất là ngửi tổng thể mùi bụi lưu cữu, đối với một số người đó là mùi của tri thức. - Tôi rất mừng lại gặp anh ở đây. - Chủ hiệu sách chào Rojas từ bàn làm việc. Chủ hiệu sách khoảng trên năm mươi tuổi, mặt tái vàng, mũi to, một ít tóc ông ta có được gom lại sau gáy, cài lên trên hai tai. Nhưng điều khách hàng chú ý hơn cả là tật lác mắt của ông ta. Người ta nói rằng nhờ có dị tật hay lợi thế ấy, ông ta có khả năng đọc bằng mỗi mắt khác nhau hai quyển sách cùng một lúc mà không hề lẫn lộn nội dung cốt truyện, một việc quả thật rất khó làm. Nhưng rõ ràng là không một việc gì xảy ra ở cửa hàng lại qua được mắt ông ta. - Vâng, tôi cũng vậy, xin chào thầy Jacinto! - Rojas nói với ông ta. Dĩ nhiên, ông ta không phải là thầy giáo. Sinh viên gọi ông ta như vậy vì ông rất thạo công việc của mình và có thể sửa sang bài vở cho họ mà đôi lúc một giáo sư khó có thể làm được. Nhìn dáng điệu ngập ngừng và chưa quyết định của Rojas, chủ hiệu sách liền hỏi: - Tôi có thể giúp gì anh? - Thầy thấy đấy, Rojas bắt đầu nói, hắng giọng cho rõ hơn. Tôi đang tìm cuốn Quy ước xưng tội của Pedro de Osma. - Anh bạn thân mến, cái ấy thuộc phạm trù lớn đấy! - Ông ta vội nói với giọng khó hiểu. - Có nghĩa là thầy không thể kiếm được một cuốn? - Tôi chưa bao giờ nói điều ấy. Trong lĩnh vực kiếm sách, không có gì tôi không tìm ra. Tôi chỉ khẳng định đó là một tác phẩm hiếm và rất nguy hiểm. - Giá của sự nguy hiểm thế nào? - Rojas muốn được biết. Thầy Jacinto tiến lại gần Rojas và viết một dãy số dài trên một tấm bìa dày phủ đầy bụi của một trong những cuốn sách. Khi biết chắc chắn khách hàng đã đọc xong, ông ta dùng mu bàn tay xoá đi con số ấy. Giá sách quá cao khiến Rojas nhăn mặt và không giấu nổi sự ngạc nhiên. - Chắc không phải nhắc anh những nguy cơ mà tôi phải gánh chịu trong việc kinh doanh này! - Chủ hiệu sách nhanh nhảu cắt ngang với điệu bộ khoe khoang. - Thầy hãy tin là tôi không có ý định phản đối và càng không có ý định mặc cả. Chỉ là phản ứng quá ngạc nhiên thôi. - Tôi rất mừng là anh nghĩ như vậy. Dù sao chăng nữa, tôi dám chắc với anh rằng có những vật mà giá cả không những phụ thuộc vào sự hiểm nguy đeo đuổi trong quá trình tìm kiếm, phần lớn những trường hợp này là như vậy, mà còn phụ thuộc vào tình trạng khan hiếm của vật đó, khiến nó trở nên vô giá hay rất khó so đo tính toán trong mọi lúc. Như vậy, bất kỳ giá nào mà họ đòi cũng là rất thấp. - Được rồi! - Rojas cắt ngang lời, khó chịu vì câu chuyện đã đi theo hướng khác - Bao giờ thầy lấy được cho tôi? - Cuốn sách à? - Ông ta bắt đầu nói với giọng miễn cưỡng. - Cái đó phụ thuộc vào lúc nào anh mang cho tôi số tiền đã định. - Thầy thấy bây giờ có được không? - Rojas hỏi và rút từ túi áo ra một bọc đầy tiền. - Được chứ, anh bạn thân mến! - Jacinto kêu lên sau một chút lưỡng lự. - Phải thừa nhận rằng bây giờ anh làm tôi ngạc nhiên. Anh hãy chờ đấy, tôi sẽ trở lại ngay. Trước khi lọt vào bóng tối của phòng phía sau cửa hàng, lúc qua cầu thang ông ta kêu lên một tiếng để cô con gái xuống trước canh cửa. Cô ta nhanh chóng thực hiện ngay. Cô gái khoảng hơn hai mươi tuổi và nhìn gần rất đẹp, mặc dù cô ta có bộ dạng rất bẩn và ăn mặc không hợp mốt. Rõ ràng, ông Jacinto muốn sắp đặt như vậy để không gây chú ý vì ông biết rất rõ những người Serrano không thích sự phô trương. Trong lúc đang chờ ông chủ cửa hàng, Rojas nhớ lại có lần nào đó người ta đã kể với anh rằng cô gái thực ra không phải là con mà là thê thiếp của ông ta. Nếu đúng như vậy, Rojas nghĩ, phải công nhận rằng thầy Jacinto có gu tốt và sử dụng tài tình vận may của mình. Chắc chắn rằng vào các buổi tối, ông ta buộc cô phải tắm rửa thật kỹ và mặc những bộ váy lộng lẫy nhất chỉ để dành riêng cho ông ta, dường như thể cô là gia tài quý giá nhất. Và trong một số ngày, chỉ cần nhìn ngắm mà không sử dụng cũng làm ông ta thấy vui rồi. - Cầm lấy này! - Chủ hiệu sách đột nhiên nói sau khi ra khỏi phòng phía sau cửa hàng - Ở đây anh có cuốn Quy ước xưng tội của tiên sinh Pedro de Osma. Anh có biết tôi đã có mặt trong ngày họ đốt sách tại trung tâm trường Trẻ lớn? Họ đã truy lùng mấy ngày trời những cuốn ấy trong cả thành phố. Cuối cùng, đã thu gom được nhiều đến mức khi đốt ngọn lửa dâng cao đến tận mái nhà. Phải thú nhận với anh là điều này làm tôi rất mừng vì vật càng hiếm bao nhiêu thì giá lại càng cao bấy nhiều. Người ta nói rằng kể từ khi được lập ra ở Castilla, Toà án Công giáo đã đốt hơn một trăm nghìn cuốn sách tà giáo. Rojas không thể tin điều vừa được nghe thấy. Thái độ trơ trẽn của chủ hiệu sách đã làm anh suýt rời cửa hàng mà không mua nữa, nhưng sự tò mò và ham muốn được đọc cuốn sách đã cưỡng lại anh. Đó là một cuốn sách khổ không lớn và được in bằng giấy dày thô, trang trí đơn sơ, xoàng xĩnh. Không ai có thể tưởng tượng được rằng chỉ cần mở quyển sách ấy xem là đã có thể bị kết án mắc phải trọng tội, chưa kể đến nỗi bất hạnh đối với tác giả và những người liên quan. Anh hy vọng rằng nội dung cuốn sách chí ít cũng đáng để xem. - Thầy hãy cầm lấy số tiền tôi phải trả, - Rojas nói rồi đưa bọc tiền cho chủ hiệu sách - tôi tin ở thầy. - Trong những trường hợp này - Jacinto phân bua với điệu bộ châm biếm - không còn cách nào khác là chúng ta phải tin nhau. Sau khi đếm xong, ông ta trả lại Rojas bọc tiền nhìn thấy vơi hẳn. Cuốn sách đã ngốn phần lớn số kinh phí mà viên thư ký của Giám mục đã đưa cho anh để chỉ dùng cho tất cả các khoản và điều tồi tệ nhất là rất khó biện minh cho việc này. - Chúc anh đọc cuốn sách tốt lành! - Ông ta nói như một lời chia tay - Và đừng quên cất giấu nó qua bảy lần khoá. Chuyến thăm hiệu sách của thầy Jacinto đã để lại cho Rojas một cảm giác rất khó chịu, như thể anh là kẻ đồng phạm cho một tội lỗi đen tối. Thật quá nực cười, anh nghĩ, nếu như người nào đó muốn đọc một cuốn sách cấm thì không còn cách gì khác hơn là phải đàm phán với con đỉa ấy. Trên đường đi, anh ôm chặt cuốn sách vào ngực. Lúc sau, anh cảm thấy một luồng mồ hôi lạnh chạy xuống sau gáy, tay run run và tim đập thình thịch. Cuối cùng, khi về đến trường San Bartolomé, anh vội đóng cửa phòng và bắt đầu đọc: Mười sáu điều kiện cần thiết, theo các bậc tiên sinh, để xưng tội và rửa tội trước một cha cố… Chú thích (1) Thủ đô của Hy Lạp.